กทม.ไม่หนาวอย่างที่คิดเพราะ “ปรากฎการณ์เกาะความร้อน” ที่ปกคลุมเมืองทั้งเมืองไว้ทำให้อากาศไม่ถ่ายเท อีกทั้งมีตึกสูงจำนวนมาก และทุกตึกติดเครื่องปรับอากาศ
คนกรุง ลุ้นกันยกใหญ่ เมื่อกรมอุตุนิยมวิทยาประกาศเข้าสู่ฤดูหนาวอย่างเป็นทางการ ตั้งแต่เดือน พ.ย.เป็นต้นมา แต่ทว่า อากาศที่คน กทม.สัมผัสกลับไม่หนาวอย่างที่คิด ซึ่งปัจจัยที่หนุนให้ กทม. หรือ ในเมืองใหญ่อุณหภูมิไม่ลดต่ำ คาดการณ์กันว่ามาจาก “ปรากฎการณ์เกาะความร้อน” (Urban Heat Island) หรือ “ปรากฏการณ์โดมความร้อนเมือง” ที่พอจะอธิบายง่ายๆ ได้ว่า ทุกพื้นที่ได้รับความร้อนจากดวงอาทิตย์เท่าๆ กัน แต่การดูดซับ และสะท้อนของความร้อนจะไม่เท่ากัน
ปรากฎการณ์เกาะความร้อน คืออะไร
ปรากฏการณ์เกาะความร้อน (Urban Heat Island) คือปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นในพื้นที่เมือง ซึ่งมีอุณหภูมิสูงกว่าพื้นที่ชนบท หรือพื้นที่โดยรอบ ลักษณะของเส้นอุณหภูมิมีลักษณะคล้ายเกาะ หรือโดมขนาดใหญ่เหนือเมือง โดยสาเหตุหลักมาจากการที่พื้นที่เมืองมีการสร้างสรรค์สิ่งปลูกสร้าง เช่น อาคาร ถนน และอุปกรณ์ต่างๆ ที่ดูดซับ และเก็บความร้อนจากแสงแดดได้มากกว่าพื้นที่ธรรมชาติ
อย่างเช่น ป่าไม้ หรือทุ่งหญ้า จึงทำให้พื้นที่ในเมืองต้องเผชิญกับมลพิษทางอากาศ และสภาพอากาศที่ร้อนกว่าพื้นที่ชานเมืองหรือชนบท หลายๆ คนที่อาศัยอยู่ในเมืองคงเคยสงสัยว่า ในช่วงเวลากลางคืนทำไมบางคืนมีสภาพอากาศที่ร้อนและอบอ้าวกว่าทุกวัน นั่นเป็นเพราะมวลความร้อนที่ถูกดูดซับ และกักเก็บไว้ในช่วงเวลากลางวันได้แผ่กระจายออกมา แต่ถูกปิดกั้นจากอาคาร และสิ่งปลูกสร้างที่สูง และหนาแน่น จึงไม่สามารถแพร่กระจายสู่ท้องฟ้า หรือพื้นที่ภายนอกได้ นอกจากนี้ พื้นที่เมืองยังมีการใช้พลังงานมากขึ้น ทำให้เกิดการปล่อยความร้อนจากระบบการทำงานต่างๆ เช่น ระบบทำความร้อนระบบปรับอากาศ และการขนส่ง
ทั้งนี้ ปัจจัยที่ทำให้ กทม. หรือเขตเมืองหนาวไม่พอ นายสมควร ต้นจาน ผู้อำนวยการกองพยากรณ์อากาศ กรมอุตุนิยมวิทยา ระบุว่า นอกจากมวลอากาศเย็นจากประเทศจีนที่เข้ามาในประเทศไทยเข้ามาแต่ไม่ลึกและแรงพอ และเข้ามาแบบขาดช่วง กรุงเทพฯ เลยไม่หนาว หรืออุณหภูมิลดลงถึงเลขหนึ่งเหมือนบางปีจะเย็นสุดก็อยู่ที่ประมาณ 21-22 องศาเซลเซียสเท่านั้น
“นอกจากมวลอากาศเย็นที่เข้ามาไม่ลึกพอ และไม่มีความต่อเนื่องที่จะทำให้กรุงเทพฯ ไม่หนาว ปัจจัยสำคัญอีกอย่างคือ เรื่องตึกสูงที่มีจำนวนมาก และทุกตึกก็ติดเครื่องปรับอากาศกันทั้งนั้น บางตึกเปิดเครื่องปรับอากาศตลอด 24 ชั่วโมง ลมร้อนที่ปล่อยออกจากตัวเครื่องปรับอากศ จำนวนมาก มีผลทำให้อุณหภูมิพื้นที่ ไม่ต่ำกว่าที่ควรจะเป็นอีกด้วย จึงมีการพูดกันติดตลกว่า อยู่กรุงเทพฯ หากเจออากาศหนาว ให้อยู่ในตึกจะหนาวกว่าอยู่ด้านนอก แม้ว่าจะเป็นฤดูหนาวก็ตาม”
“ปรากฏการณ์เกาะความร้อน” ในพื้นที่กรุงเทพมหานคร
มีรายงานวิจัยเกี่ยวกับการศึกษาความสัมพันธ์ของการเกาะตัวของพลังงานความร้อนภายในเมือง ซึ่งทำให้พบว่า อุณหภูมิที่สูงขึ้นมีความสัมพันธ์กับขนาดของเมืองและจำนวนประชากร ทั้งนี้ได้มีการทดลองและสำรวจในประเทศไทย โดยเฉพาะพื้นที่ตัวเมืองคือกรุงเทพมหานคร ซึ่งแบ่งแยกตามประเภทของความหนาแน่นได้ ดังนี้
1. พื้นที่ที่มีความหนาแน่นสูง ได้แก่ พื้นที่สีลมและเยาวราช เป็นพื้นที่ที่ได้รับอิทธิพลของปรากฏการณ์เกาะความร้อนมากที่สุด ซึ่งเป็นพื้นที่ที่มีอาคารสูงและประชากรอาศัยอยู่หนาแน่น
2. พื้นที่ที่มีความหนาแน่นปานกลาง ได้แก่ พื้นที่รัตนโกสินทร์และพื้นที่สามย่าน เป็นพื้นที่ที่ได้รับอิทธิพลของปรากฏการณ์เกาะความร้อนรองลงมา
3. พื้นที่ที่มีความหนาแน่นน้อย ได้แก่ พื้นที่บางกะปิ ซึ่งเป็นพื้นที่ที่มีระยะห่างของอาคารมีมาก ทำให้มีการระบายอากาศได้ดี
ปรากฏการณ์เกาะความร้อน กับผลกระทบที่ต้องเจอ
อุณหภูมิสูงขึ้น : พื้นที่เมืองที่มีอุณหภูมิสูงกว่าพื้นที่โดยรอบ ส่งผลให้เกิดอุณหภูมิที่สูงขึ้นโดยรวม ซึ่งอาจทำให้เกิดคลื่นความร้อนที่มีความรุนแรงมากขึ้นในช่วงฤดูร้อน
การใช้พลังงานเพิ่มขึ้น : การที่อุณหภูมิสูงขึ้นทำให้ความต้องการใช้พลังงานในการทำความเย็น เช่น เครื่องปรับอากาศ เพิ่มขึ้น ส่งผลให้เกิดการใช้พลังงานมากขึ้น และเพิ่มค่าใช้จ่ายทางพลังงาน
มลพิษทางอากาศ : อุณหภูมิที่สูงขึ้นสามารถส่งเสริมการเกิดปฏิกิริยาเคมีในชั้นบรรยากาศ ซึ่งอาจทำให้เกิดมลพิษทางอากาศมากขึ้น เช่น โอโซนในระดับผิวดิน
ผลกระทบต่อสุขภาพ : อุณหภูมิที่สูงขึ้นอาจทำให้ประชาชนเสี่ยงต่อปัญหาสุขภาพ เช่น โรคร้อน การเกิดอาการเจ็บป่วยจากความร้อน และโรคระบบทางเดินหายใจที่เกี่ยวข้องกับมลพิษ
การเปลี่ยนแปลงของระบบนิเวศ : ปรากฏการณ์เกาะความร้อนอาจส่งผลกระทบต่อสัตว์และพืชในพื้นที่เมือง ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในระบบนิเวศ เช่น การสูญพันธุ์ของพันธุ์พืชและสัตว์บางชนิด
การระบายน้ำฝนที่ลดลง : พื้นที่ที่มีการปูพื้นด้วยวัสดุที่ไม่สามารถดูดซับน้ำได้ดี เช่น คอนกรีต อาจทำให้เกิดการระบายน้ำฝนไม่ดี ส่งผลให้เกิดน้ำท่วมในเมือง
ผลกระทบต่อคุณภาพชีวิต : อุณหภูมิที่สูงขึ้นและมลพิษสามารถลดคุณภาพชีวิตของประชาชนในเมือง ทำให้มีผลกระทบต่อการอยู่อาศัยและการทำงาน
นอกจากนั้น ปรากฏการณ์เกาะความร้อน สามารถส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและสุขภาพของประชาชนได้ เช่น การเพิ่มความต้องการใช้พลังงานเพื่อทำความเย็น การเพิ่มขึ้นของมลพิษทางอากาศ และความเสี่ยงต่อสุขภาพจากอุณหภูมิที่สูงขึ้น โดยเฉพาะในช่วงฤดูร้อน
ปรากฎการณ์เกาะความร้อน กับแนวทางแก้ปัญหา
มีความพยายามจากทั่วโลก ในการแก้ปัญหาวิกฤตจาก “ปรากฎการณ์เกาะความร้อน” แต่ในส่วนของประเทศไทย โดยกรมการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและสิ่งแวดล้อม ได้จัดทำโครงการภายใต้โครงการศึกษาพื้นที่สีเขียวในเมือง สำหรับลดผลกระทบจากโดมความร้อนและมลพิษอากาศ ด้วยการเพิ่มพื้นที่สีเขียว ซึ่งเป็นแนวทางหนึ่งในการแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อม และเป็นวิธีปรับปรุงสมดุลของสภาพแวดล้อมในเขตเมือง
โดยพื้นที่สีเขียวหรือบริเวณสวนสาธารณะที่ประกอบไปด้วยต้นไม้ และสนามหญ้า สามารถช่วยเพิ่มความชื้นในอากาศและลดอุณหภูมิได้ อีกทั้ง ยังเป็นการปรับปรุงสภาพอากาศและลดมลพิษในเมืองได้การได้รับอิทธิพลความเย็น (Cooling effect) จากพื้นที่สีเขียว โดยบริเวณโดยรอบพื้นที่สีเขียวจะมีอุณหภูมิต่ำกว่าอุณหภูมิอากาศในบริเวณชุมชนเมืองทั่วไป ซึ่งเป็นผลมาจากกระบวนการคายน้ำของต้นไม้ออกสู่บรรยากาศ บริเวณที่มีต้นไม้ปกคลุมสามารถลดอุณหภูมิได้ประมาณ 2 องศาเซลเซียส และเพิ่มความชื้นได้ประมาณร้อยละ 3-5 และ หากมีต้นไม้หรือพืชปกคลุมเพิ่มขึ้นร้อยละ 10 ของพื้นที่สีเขียวที่มีอยู่เดิมจะสามารถช่วยลดอุณหภูมิได้เกือบ 1 องศาสเซลเซียส
ดังนั้น การที่ชุมชนเมืองมีพื้นที่สีเขียวขนาดใหญ่จะมีแนวโน้มในการลดอุณหภูมิอากาศได้มากกว่าพื้นที่สีเขียวขนาดเล็ก และถ้ามีแหล่งน้ำ หรือพื้นที่ชุ่มน้ำอยู่ในพื้นที่สีเขียวจะสามารถเพิ่มศักยภาพในการลดอุณหภูมิอากาศได้ดียิ่งขึ้น
กล่าวโดยสรุป อิทธิพลจาก “ปรากฎการณ์เกาะความร้อน” จึงอาจเป็นปัจจัยหนุนทำให้คนเมือง หรือคนกรุง ไม่ได้สัมผัสอากาศหนาว อย่างที่ควรจะเป็น การลดปรากฏการณ์นี้สามารถทำได้โดยการเพิ่มพื้นที่สีเขียวในเมือง เช่น สวนสาธารณะ การปลูกต้นไม้ หรือการใช้วัสดุที่สะท้อนแสงมากขึ้นในการก่อสร้าง เพื่อช่วยลดการดูดซับความร้อนและเพิ่มการระบายอากาศในพื้นที่เมือง
อ้างอิง :
• https://www.onep.go.th/
• Action for Climate Empowerment Thailand, สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
• NSTDA Blog ปรากฏการณ์เกาะความร้อน (Urban Heat Island: UHI)
