เขื่อนและฝายใน 17 ประเทศยุโรปถูกรื้อโครงสร้างออกอย่างน้อย 239 แห่งในปี 2021 เพื่อไม่ให้กีดขวางทางน้ำซึ่งเป็นปีที่ทำลายสถิติสำหรับการรื้อเขื่อนทั่วทั้งทวีปยุโรป ในจำนวนนี้เป็นเขื่อนในสเปน 108 แห่งที่ถูกรื้อออกจากแม่น้ำของประเทศ
“รัฐบาล องค์กรพัฒนาเอกชน บริษัท และชุมชนจำนวนมากขึ้นเข้าใจถึงความสำคัญของการหยุดการสูญเสียธรรมชาติ และการกำจัดเขื่อนจะเป็นเครื่องมือในการฟื้นฟูแม่น้ำที่จะช่วยเพิ่มความหลากหลายทางชีวภาพ รวมทั้งช่วยเพิ่มความยืดหยุ่นของสภาพอากาศ เรายังเห็นบทเรียนที่ได้รับจากการรื้อถอนเขื่อนครั้งก่อน ประเทศใหม่ๆ ที่เริ่มดำเนินการรื้อถอน และเงินทุนใหม่ รวมถึงการระดมทุนด้วย” เฟอร์นันเดซ การ์ริโด ผู้จัดการโครงการของมูลนิธิการอพยพปลาโลกผู้ช่วยจัดทำรายงานประจำปีของ Dam Removal Europe กล่าว
เขื่อนหลายแห่งในยุโรปถูกสร้างขึ้นเมื่อกว่าศตวรรษก่อน อย่างน้อย 150,000 เขื่อน ซึ่งถือเป็นอุปสรรคที่เก่าและล้าสมัย โดยเขื่อน ฝาย และสิ่งกีดขวางแม่น้ำอื่น ๆ ขวางเส้นทางการอพยพของปลา มักนำไปสู่การสูญเสียพื้นที่เพาะพันธุ์และจำนวนสายพันธุ์ที่ลดลง
เช่น ปลาแซลมอน ปลาสเตอร์เจียน ปลาเทราท์ และปลาไหล ซึ่งส่งผลกระทบต่อความหลากหลายทางชีวภาพในวงกว้างของระบบนิเวศ รวมทั้งสายพันธุ์ตั้งแต่นกอินทรีไปจนถึงนาก แต่การปล่อยให้แม่น้ำที่ไหลอย่างอิสระเป็นการขนส่งตะกอนและสารอาหารอีกด้วย
การ์ริโด กล่าวว่า เขื่อนหลายแสนแห่งถูกทิ้งร้าง ซึ่งเป็นปัญหาด้านความปลอดภัย ส่งผลกระทบต่อคุณภาพน้ำและระดับน้ำใต้ดิน ทำให้เกิดการกัดเซาะชายฝั่งและการสูญหายของชายหาด สร้างการปล่อยก๊าซเรือนกระจก ทำให้ปลาสูญพันธุ์เพราะประชากรปลาไม่สามารถอพยพได้
“อุปสรรคของแม่น้ำทำปลาอพยพในยุโรปลดลง 93% ในช่วง 50 ปีที่ผ่านมา ดังนั้น เขื่อนจึงมีผลกระทบด้านลบต่อสิ่งแวดล้อม หากเขื่อนหรือฝายไม่จำเป็นอีกต่อไป เราต้องไม่ส่งต่อภาระให้คนรุ่นหลัง” การ์ริโด กล่าว
7 องค์กรพันธมิตรในนาม Dam Removal Europe รวมถึง World Fish Migration Foundation, WWF, the Rivers Trust และ Rewilding Europe ที่ทำงานด้านการฟื้นฟูแม่น้ำทั่วทั้งทวีปรายงานล่าสุดว่า มีการกำจัดเป็นเขื่อนขนาดเล็กและฝาย 76% แต่อีก 24% นั้นเป็นฝ่ายกั้นที่สูงกว่า 2 เมตร อยู่ในสามประเทศ คือ โปรตุเกส มอนเตเนโกร และสโลวาเกีย
ในปี 2021 มีการรื้อถอนเขื่อนไฟฟ้าพลังน้ำครั้งแรกในฟินแลนด์ เป็นเขื่อนแห่งแรกในสามแห่งของแม่น้ำฮิโตลันโจกิ ซึ่งคาดว่าจะปล่อยปลาแซลมอนที่ไม่มีทางออกสู่ทะเล เพื่อกลับคืนสู่แหล่งวางไข่ได้อีกครั้ง
“นี่เป็นตัวอย่างที่สมบูรณ์แบบที่แสดงให้เห็นว่าเมื่อไม่จำเป็นต้องใช้เขื่อนผลิตไฟฟ้าพลังน้ำ และแหล่งพลังงานอื่นสามารถจัดหาพลังงานได้ ก็คุ้มค่าที่จะรื้อถอนและฟื้นฟูแม่น้ำ” การ์ริโด กล่าวและ “แม่น้ำจะปราศจากเขื่อนทั้งหมดเป็นครั้งแรกในรอบกว่า 120 ปี”
ยังมีประเทศอื่น ๆ ที่ต้องใช้ความพยายามอย่างมากในการเริ่มต้นในการรื้อเขื่อนออก เช่น อิตาลี โปรตุเกส และกรีซ และเกือบทุกประเทศในยุโรปตะวันออก แต่เป็นเรื่องที่ต้องทำอย่างเร่งด่วนเพื่อฟื้นฟูแม่น้ำให้ไหลอย่างอิสระและแก้ปัญหาจำนวนปลาน้ำจืดที่ลดลงอย่างมาก โดยคาดว่าปี 2022 จะรื้อเขื่อนได้มากว่าปี 2021
อย่างไรก็ตาม ก่อนหน้านี้ในปี 2019 WWF รายงานว่า มีการรื้อเขื่อน Vezins ที่มีความสูง 36 เมตร ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของการกำจัดเขื่อนที่ใหญ่ที่สุดในยุโรป ถือเป็นส่วนหนึ่งของโครงการระยะยาวเพื่อปลดปล่อยแม่น้ำ S?lune และนำปลาแซลมอน ปลาไหล และสัตว์ป่าอื่น ๆ กลับคืนสู่แม่น้ำและอ่าว Mont-Saint-Michel อันโด่งดัง ซึ่งเป็นมรดกโลกของยูเนสโก และหนึ่งในแม่น้ำที่สำคัญของยุโรป
โรเบอร์โต เอฟเปิล ประธานเครือข่าย European Rivers Network และผู้รับรางวัล Euronatur ปี 2018 กล่าวว่า “การถอดเขื่อน Vezins ส่งสัญญาณการปฏิวัติทัศนคติของยุโรปที่มีต่อแม่น้ำของตน แทนที่จะสร้างเขื่อนใหม่ ประเทศต่าง ๆ กำลังสร้างแม่น้ำที่มีสุขภาพดีขึ้นใหม่และนำความหลากหลายทางชีวภาพกลับคืนมา”
อ้างอิง:
Graeme Green (May 16,2022) Record number of dams removed from Europe’s rivers in 2021 . The Guardain
(Jun 12, 2019) Biggest dam removal in European history . WWF