วิกฤตหนัก “พะยูน” ในท้องทะเลไทย 48 ตัว ตายในปีเดียว “หญ้าทะเล” แหล่งอาหารหลัก หาย ระบบนิเวศพัง สัญญาณสำคัญต่อมนุษย์
ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา “พะยูน” ในท้องทะเลไทย ได้เผชิญกับความท้าทายที่ส่งผลต่อการดำรงชีวิตของพวกมันอย่างมาก พะยูน หรือที่เรียกว่า “หมูน้ำ” ถือเป็นสัตว์ป่าสงวน ลำดับที่ 15 ของไทย ตามพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2535 ซึ่งเป็นสัตว์น้ำชนิดแรกที่ได้รับการคุ้มครองในประเทศไทย
สถานการณ์การตายของพะยูน
รายงานการตายของพะยูนในปีล่าสุด ได้สร้างความกังวลให้กับนักอนุรักษ์และประชาชนทั่วไป มีการพบซากพะยูนเกยตื้นอย่างต่อเนื่อง ข้อมูลจาก ดร.ก้องเกียรติ กิตติวัฒนวงศ์ ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านวิจัยทรัพยากร และสิ่งแวดล้อมในระบบนิเวศทางทะเลและชายฝั่ง ระบุว่า ในเดือนพฤศจิกายนปี 2567 เพียงเดือนเดียว มีรายงานพะยูนเกยตื้นตายไปถึง 9 ตัว และตลอดปีมีการประเมินว่า มีพะยูนตายไปแล้วราว 48 ตัว ซึ่งสาเหตุการตายหลักๆ มาจากการขาดสารอาหาร ไร้หญ้าทะเล ซึ่งได้รับผลกระทบอย่างรุนแรงจากอุณหภูมิน้ำทะเลที่เพิ่มสูงขึ้น
แหล่งที่อยู่อาศัยหลักของพะยูนในไทย คือพื้นที่ของเกาะลิบง จ.ตรัง แต่ความเสียหายที่มีต่อหญ้าทะเล ที่เป็นแหล่งอาหารหลักของพะยูน ทำให้ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา ประชากรพะยูนอพยพออกจากเกาะลิบง และไปปรากฏตัวให้เห็นใน จ.กระบี่ และล่าสุด คือบริเวณอ่าวทางด้านตะวันออกของเกาะภูเก็ตแทน ขณะเดียวกันซากพะยูนที่เกยตื้นตายบริเวณ จ.กระบี่ ได้บ่งชี้ถึงการว่ายน้ำไปหาแหล่งอาหารหญ้าทะเล หลังจากหญ้าทะเลแนวหลักที่เกาะลิบงลดจำนวนลง
ปัญหาหญ้าทะเล
หญ้าทะเลเป็นอาหารหลักของพะยูน แต่ในปัจจุบัน แหล่งหญ้าทะเลในทะเลไทยกำลังเสื่อมโทรมลงอย่างรวดเร็ว ภาวะโลกร้อนและการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ได้ส่งผลให้หญ้าทะเลถูกทำลาย การทำประมงด้วยอวนลากหรืออวนรุน ก็เป็นอีกหนึ่งปัจจัยที่ทำให้พื้นที่หญ้าทะเลลดน้อยลง พะยูนบางตัวพยายามปรับตัวโดยการกินสาหร่ายทะเลแทน แต่นั่นก็ไม่เพียงพอต่อความต้องการทางอาหาร
มาเรียมโปรเจค
เรื่องราวของ “พะยูน” ถูกปลุกกระแสให้ตระหนักการอนุรักษ์สัตว์ทะเล จากเรื่องของ “มาเรียม” ลูกพะยูนตัวน้อยที่เกิดมาพร้อมกับความหวังใหม่ๆ มาเรียมเกิดในทะเลไทย ที่ซึ่งหญ้าทะเลเคยเขียวชอุ่มเหมือนทุ่งหญ้าบนบก แต่เมื่อเวลาผ่านไป มาเรียมต้องเผชิญกับความเปลี่ยนแปลงอันน่าตกใจ
มาเรียมไม่ใช่พะยูนตัวเดียวที่เผชิญกับปัญหานี้ พะยูนตัวอื่นๆ ก็เริ่มตายเกยตื้นมากขึ้น บางตัวถูกพบเกยตื้นบนชายหาด บางตัวตายจากการขาดสารอาหาร หรือถูกเรือชน เรื่องราวของมาเรียมกลายเป็นเรื่องเล่าที่ทำให้คนทั้งประเทศตื่นตัว มีการจัดตั้งโครงการอนุรักษ์ มีการปลูกหญ้าทะเลใหม่ มีการศึกษาวิธีการปกป้องพะยูนจากอันตรายต่างๆ
แต่ในที่สุด แม้มีความพยายามมากมาย มาเรียมก็ต้องจากไปด้วยวัยเพียง 3 ปี เหตุการณ์นี้ทำให้ทุกคนตระหนักถึงความเปราะบางของสัตว์น้ำชนิดนี้ แต่ก่อนที่มาเรียมจะจากไป มันได้สร้างแรงบันดาลใจให้ผู้คนมากมาย ให้ร่วมกันดูแลท้องทะเลไทย มีการจัดตั้ง “มาเรียมโปรเจค” เพื่ออนุรักษ์พะยูนและฟื้นฟูแหล่งหญ้าทะเล ทำให้ประชากรพะยูนเพิ่มขึ้นอีกครั้ง
จำนวนประชากร “พะยูน” ในท้องทะเลไทย เหลือกี่ตัว
แต่ความสำเร็จนี้ยังไม่เพียงพอ เมื่อเทียบกับอัตราการตายที่เพิ่มสูงขึ้น จากข้อมูลล่าสุดที่มีการรายงาน จำนวนพะยูนในท้องทะเลไทยมีการเปลี่ยนแปลงเป็นอย่างมาก ในบางรายงานระบุว่า จำนวนพะยูนในปี 2565 อยู่ที่ประมาณ 273 ตัว แต่บางข้อมูลแสดงให้เห็นว่า จำนวนพะยูนลดลงอย่างรวดเร็ว อันเป็นผลมาจากการตายเกยตื้น และปัญหาการขาดแคลนอาหารอย่างหญ้าทะเล
“จากสถานการณ์การตายของพะยูนอย่างต่อเนื่องโดยไม่มีทีท่าจะลดลง ทำให้โดยส่วนตัวเชื่อว่า มีพะยูนเหลืออยู่ในฝั่งอันดามันของไทยไม่เกิน 90 ตัว หรือประมาณ 1 ใน 3 ของจำนวนพะยูนในอดีต” นี่เป็นข้อมูลจาก ดร.ก้องเกียรติ กิตติวัฒนวงศ์ ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านวิจัยทรัพยากร และสิ่งแวดล้อมในระบบนิเวศทางทะเลและชายฝั่ง ที่โพสต์ข้อความลงบนเฟซบุ๊กส่วนตัว
ดังนั้น ตัวเลขที่แท้จริงของพะยูนในท้องทะเลไทยในปัจจุบัน ไม่สามารถระบุได้อย่างเป็นทางการจากข้อมูลที่มีอยู่ แต่สามารถสรุปได้ว่า จำนวนพะยูนมีแนวโน้มลดลงอย่างมากและอยู่ในภาวะวิกฤต
ปัจจัย “พะยูน” ในท้องทะเลไทยลดจำนวนลง
- การขาดแคลนอาหาร
หญ้าทะเล ซึ่งเป็นอาหารหลักของพะยูน กำลังเสื่อมโทรมและหายไปเนื่องจากภาวะโลกร้อน และการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศที่ทำให้อุณหภูมิน้ำทะเลสูงขึ้น ทำให้พะยูนขาดอาหารและอ่อนแอลง
- การประมงที่ไม่เหมาะสม
การทำประมงด้วยอวนลากหรืออวนรุนในพื้นที่ที่พะยูนอาศัย ส่งผลให้พะยูนถูกจับได้โดยบังเอิญหรือถูกทำร้ายจากเครื่องมือประมง
- การก่อสร้างและกิจกรรมของมนุษย์
การขุดลอกร่องน้ำ, การสร้างท่าเรือ, หรือการพัฒนาโครงสร้างชายฝั่ง ทำให้เกิดตะกอนทรายทับถมแหล่งหญ้าทะเล ลดพื้นที่อาศัยและแหล่งอาหารของพะยูน
- การล่าสัตว์และการค้าสัตว์ป่า
แม้ว่าพะยูนจะเป็นสัตว์สงวน แต่ยังคงมีการล่าอย่างผิดกฎหมายเพื่อใช้เนื้อ, น้ำมัน, กระดูก, หรือเขี้ยวในการทำเครื่องรางหรือยาพื้นบ้าน
- การเกยตื้นและการตายจากการป่วย
พะยูนหลายตัวตาย เนื่องจากการเกยตื้น หรือป่วยจากการขาดสารอาหาร มีรายงานจำนวนพะยูนที่เกยตื้นตายเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญในช่วงปีล่าสุด นักวิชาการชี้ว่า ลักษณะของพะยูนที่ตายจำนวนมากในช่วงสองเดือนที่ผ่านมา มีความผิดปกติแตกต่างจากจากการตายของพะยูนในอดีต ซึ่งสาเหตุการตายที่กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง สรุปมา อาจจะเกิดจากการติดเครื่องมือประมง หรือช่วงก่อนการประกาศเป็นสัตว์สงวน อาจพบซากของพะยูนที่ถูกตัดเขี้ยว แต่คราวนี้ ปรากฏการณ์พะยูนตาย คือ ผอมโซ ผ่าท้องดูเจอหญ้าทะเลเล็กน้อย เพราะแหล่งอาหารไม่เพียงพอ
บทสรุป
สถานการณ์พะยูนในทะเลไทยในปัจจุบันนับว่าอยู่ในภาวะวิกฤต ประชากรพะยูนลดลงอย่างมาก และแหล่งอาหารที่สำคัญอย่างหญ้าทะเลก็เริ่มหายไป การรักษาสมดุลระหว่างการพัฒนาเศรษฐกิจและการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติเป็นเรื่องที่ท้าทาย แต่เป็นสิ่งที่จำเป็น เพื่อปกป้องสัตว์น้ำที่มีความสำคัญต่อระบบนิเวศทางทะเลของไทยให้คงอยู่ต่อไป
อ้างอิง :